Inleiding

Als gevolg van de inval op de Krim heeft de Europese Unie (EU) vanaf maart 2014 (steeds meer) sanctiemaatregelen tegen Rusland ingesteld. In het afgelopen jaar zijn daar, in reactie op de invasie van Rusland in Oekraïne, verschillende sancties bijgekomen. Sommige van die sancties vinden hun basis in besluiten van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN). Met de sancties wil de EU het Rusland moeilijk maken om de oorlog in Oekraïne te financieren en de verantwoordelijke personen laten voelen wat de economische en politieke gevolgen zijn van de invasie in Oekraïne. Doordat de sanctiewetgeving van de EU rechtstreeks van toepassing is in het Nederlandse recht, kunnen ook Nederlandse (rechts)personen te maken krijgen met de sancties.

Wat is het sanctierecht?

Sanctiemaatregelen zijn dwingende, politieke regelingen die worden ingezet bij schendingen van internationaal recht of mensenrechten en bij bestrijding van terrorisme. Ze zijn gericht op het inperken van de handelingscapaciteit van specifieke personen of organisaties. Sancties kunnen verschillende vormen aannemen, zoals economische sancties (bijvoorbeeld een verbod op de import en export van bepaalde goederen), individuele sancties (bijvoorbeeld de bevriezing van tegoeden en/of economische middelen en inreisbeperkingen), diplomatieke sancties (onder andere het onderbreken van diplomatieke betrekkingen) en beperkingen voor de media (bijvoorbeeld het opschorten van bepaalde mediakanalen die nepnieuws verspreiden).

Als uitgangspunt geldt dat sanctiemaatregelen altijd in verhouding moeten staan tot het nagestreefde doel. Sancties mogen niet verder gaan dan noodzakelijk en zijn van tijdelijke aard. Op dit moment gelden er verschillende Europese sancties. Zo geldt er een zogenaamde asset freeze ten aanzien van bepaalde gesanctioneerde Russische (rechts)personen. In deel 2 van deze serie blogs gaan wij uitgebreid in op deze asset freeze. Daarnaast is er een verbod op de in- en uitvoer naar Rusland van bepaalde goederen en technologieën voor tweeërlei gebruik en andere specifieke goederen. Producten voor tweeërlei gebruik zijn producten die zowel een civiele als een militaire bestemming kunnen hebben, zoals bepaalde chemicaliën en elektronica.

Overigens gelden er niet alleen sancties tegen Rusland, maar ook tegen andere landen waarbij sprake is van schendingen van internationaal recht, zoals Iran en Belarus. De lijst van landen waarop sanctiemaatregelen van toepassing zijn wordt regelmatig ge-update. Via de ‘EU Sanctions Map’ (EU Sanctions Map) is per land zichtbaar welke sancties van toepassing zijn.

Wie stelt het sanctierecht vast en op wie is het van toepassing?

Meestal worden sanctiemaatregelen genomen door de EU en vastgelegd in Europese verordeningen. Sommige sancties van de EU vinden hun oorsprong in besluiten van de VN. De Veiligheidsraad is bevoegd te besluiten welke beperkende maatregelen moeten worden genomen om de internationale vrede en veiligheid te bewaren of te herstellen. De sancties van de Veiligheidsraad werken niet rechtstreeks door in het nationale recht van een VN-lidstaat, maar moeten eerst in het nationale recht worden geïmplementeerd, oftewel doorgevoerd. Dat gebeurt onder andere door middel van verordeningen van de EU. Naast de EU en de Veiligheidsraad van de VN zijn ook lidstaten van de EU zelfstandig bevoegd om sancties op te leggen. In Nederland is in de Sanctiewet 1977 bepaald dat enkel ter voldoening aan internationale regelingen of afspraken nationale sanctiemaatregelen kunnen worden genomen. Dat betekent dus dat Nederland niet zelfstandig sanctiemaatregelen kan opleggen behalve voor zover die gebaseerd zijn op maatregelen van de EU en/of de VN.

EU-verordeningen zijn rechtstreeks van toepassing in de nationale rechtsorde van de EU-lidstaten; het is niet vereist dat EU-verordeningen eerst nog worden omgezet in nationaal recht. Iedereen binnen de EU dient zich dus aan de Europese sanctiewetgeving te houden. Een aantal specifieke organisaties, zoals banken, verzekeraars en trustkantoren, hebben te maken met aanvullende verplichtingen op grond van de sanctiewetgeving.

Iedere afzonderlijke EU-lidstaat is belast met het toezichthouden op de naleving van de sancties in haar eigen lidstaat en moet waar nodig handhaven. Op grond van de Sanctiewet 1977 is in Nederland aan de Minister van Buitenlandse Zaken de bevoegdheid verleend om door middel van ministeriële regelingen uitvoering te geven aan de Europese sanctieverordeningen. De Minister van Financiën is aangewezen als de verantwoordelijke minister voor het toezicht op de naleving van de financiële sancties. De Douane houdt toezicht op de in- en uitvoer van goederen en controleert of goederen onder de sancties vallen.

Het handelen in strijd met sanctiewetgeving is in Nederland een economisch delict. Dit betekent dat iemand die in strijd handelt met de sancties kan worden veroordeeld tot een gevangenisstraf van ten hoogste zes jaar, een taakstraf of een geldboete van ten hoogste EUR 90.000. Bij het doen of ontvangen van betalingen aan of van, de in- en uitvoer van producten naar of en het verlenen van diensten in een land waarop sancties van toepassing zijn, is het daarom noodzakelijk om te onderzoeken of daarmee geen sancties worden geschonden.

In de praktijk blijkt dat het niet altijd gemakkelijk is om te bepalen of een bepaalde organisatie of transactie onder het sanctierecht valt. Zo is het soms moeilijk te beoordelen of een bepaald product valt onder de lijst van verboden goederen en ligt niet altijd voor de hand of een bepaalde organisatie niet direct, maar mogelijk wel indirect is gesanctioneerd, omdat bijvoorbeeld een van haar aandeelhouders op de sanctielijst staat. Bij twijfel of een organisatie of transactie onder de sanctiemaatregelen valt, moet er nader onderzoek worden verricht en zo nodig informatie worden opgevraagd bij de partij met wie men zakendoet. Op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland wordt antwoord gegeven op veel gestelde vragen over het sanctierecht. Bij aanhoudende onduidelijkheid kan een zienswijze en (zo nodig) een ontheffing worden aangevraagd bij het Ministerie van Financiën voor de vrijgave of beschikbaarstelling van tegoeden of het Ministerie van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking voor de vrijgave van economische middelen.

Vragen?

Ontvangt u signalen dat een (potentiële) handelspartner onder de sancties valt? Of wordt u binnen uw onderneming geconfronteerd met een mogelijke schending van het sanctierecht? Wij adviseren u graag over de gevolgen van het sanctierecht voor uw onderneming. Ook helpen wij u graag met het aanvragen van een ontheffing bij het Ministerie van Financiën. Neem gerust contact met ons op